Van boer Allard tot rode politici

Tekst: Sjoerd Kemeling en Jolanda Denekamp

Waaraan ontlenen de natuurvriendenhuizen en kampeerterreinen van het Nivon hun naam? Sjoerd Kemeling en Jolanda Denekamp doken in de historie.

Huizen

ABK-huis (bestaat sinds 1954)

Genoemd naar A.B. (Asser Benjamin) Kleerekoper, journalist en sociaaldemocratisch politicus. 1913-1931: SDAP-Tweedekamerlid. De villa is nog steeds het centrale en herkenbare deel van het huidige natuurvriendenhuis, hoewel meerdere ingrijpende verbouwingen hebben plaatsgevonden en het verbouwde koetshuis ooit in vlammen op ging. Het eerste ABK-Huis stond vanaf 1932 in Bennekom (vlakbij de huidige Bosbeek). Dit gebouw is in de oorlog in gebruik genomen door de Duitsers. Na de oorlog werd het ABK-huis voortgezet in Hall.

Allardsoog (in 1938 gebouwd als werkplaats voor vakontwikkeling voor werklozen, werd later een Landbouw-Huishoudschool; sinds 1984 natuurvriendenhuis). Genoemd naar: de 18e eeuwse legende van het ’alziend oog van boer Allard (van Scheltinga)’om zijn drie zonen, wonend in Drenthe, Friesland en Groningen tegelijk in de gaten te kunnen houden. De gevelsteen met het ’alziend oog’is te zien op de boerderij Jarig van der Wielenwei/Grensweg in Een-West, op een paar honderd meter van het natuurvriendenhuis.

Banjaert (huis 1940, nieuwbouw 2006, kampeerterrein 1972)

Genoemd naar kasteel Banjaert dat in de buurt stond en edellieden met dezelfde naam.  Er zou een band zijn geweest met de heren van Egmont. Op 17 april 1940 ontving Banjaert de eerste gasten en werd op 28 juli 1940 officieel geopend.

De Bosbeek (gebouwd in 1977 als ’Nieuwe’ Bosbeek, ter vervanging van de Kleine (1957) en de Grote Bosbeek (1958)

Genoemd naar de kunstmatig gegraven Bosbeek. Deze, en andere sprengenbeken in de omgeving van Bennekom dienden om watermolens aan te drijven. Heette eerst ABK-huis.

Den Broam (gebouwd in 1931)

De naam komt van de boerderij De Braam (’n Broam) van de familie Hesselink aan de Alsteedseweg 46. Jan Willem Hesselink alias Broam Willem, verhuurde het terrein waarop het huidige natuurvriendenhuis staat aan het ’Nivon’. De buurt, tussen het kerkdorp Buurse en de Duitse grens draagt dezelfde naam.

Eikhold (1913, sinds 1955 eigendom van ’Nivon’)

De villa, gebouwd in opdracht van ir. Jan Koster, actief in de mijnbouw) heette oorspronkelijk Villa Welteroord. Werklieden stuitten bij de bouw op oude Romeinse graven: een grafveld, direct grenzend aan de Vicus Coriovallum, de oude Romeinse benaming voor Heerlen. De huidige naam is ontleend aan het middeleeuwse kasteel Eyckholt, nu slechts een nabij gelegen ruïne. Eikhold is een Rijksmonument. Enige aan de rand van een stad gelegen natuurvriendenhuis.

De Hondsrug (1934)

Natuurvriendenhuis en kampeerterrein, genoemd naar de zandrug in Drenthe en Groningen. De Hondsrug vormt, samen met een deel van het omringende gebied, het enige geopark van Nederland dat sinds 2013 de UNESCO-status van Geopark heeft.

Het Hunehuis (oudste deel natuurvriendenhuis uit 1930, in 2004 uitgebreid en vernieuwd)

Het interieur heeft elementen uit de Bauhuis-periode. Sinds 2015 gemeentelijk monument. De naam van het Drentse natuurvriendenhuis en kampeerterrein is ontleend aan – hoe kan het ook anders met deze steenkolossen om de hoek – de hunebedden. Er was nog wel wat discussie over of het nu Hunne- of Hunehuis moest worden.

De Kleine Rug (1969)

Burgemeester Van der Lee opende natuurvriendenhuis De Kleine Rug op 21 juni 1969. Op de punt (Wantij-Westergoot) van de polder De Kleine Rug werd in 1922 een boerderij gebouwd; deze brandde af in 1935 waarna er een nieuwe boerderij verrees.De polders werden afgegraven en de boerderijbewoners vertrokken. De boerderij werd verbouwd tot natuurvriendenhuis. Het huis en kampeerterrein, gelegen aan het Wantij, zijn slechts per (veer)boot bereikbaar.

Koos Vorrinkhuis (opening in 1964 door ex-staatssecretaris L.J.M. van der Laar)

Ex-minister-president Willem Drees hield een toespraak tijdens de opening.Het huis is vernoemd naar Koos Vorrink (1891-1955). Hij was een van de voormannen van de sociaal-democratische beweging in Nederland in de eerste helft van de twintigste eeuw (AJC, SDAP, PvdA). Hij is de eerste bezoldigd bestuurder van een van de voorgangers van het Nivon, het Instituut voor Arbeidersontwikkeling (IvAO).

Krikkenhaar (1928)

Het eerste natuurvriendenhuis in Nederland, gevestigd bij Bornerbroek. Het Twentse huis ligt op een beschutte haar (zandrug). ’Niet alleen uit Twenthe, maar uit geheel Nederland en zelfs uit Duitschland, waren afgevaardigden aanwezig om de Nederlandsche Arbeiders Reisvereeniging met deze heuglijken dag te complimenteren. De Krikkenhaar is gesticht om de arbeiders in staat te stellen hun vacantie zoo goed mogelijk door te brengen’, staat er in het Algemeen Handelsblad op 16-7-1928. De prijs voor een overnachting is slechts ’vijftig cent’.

Morgenrood (vanaf 1938 in bezit van het Instituut)

Het enige natuurvriendenhuis waar je destijds niet zelf mocht koken. Daarvoor beheerd door de familie Klein als kamppension Morgenrood, waarschijnlijk gebouwd rond 1930. Tevens kampeerterrein. De naam Morgenrood is ontleend zijn aan het lied Morgenrood, een klassieker van het socialistische repertoire. Het koor De Stem des Volks bracht het vaak op de VARA-radio ten gehore. De muziek is van Otto de Nobel, directeur van De Stem des Volks, de tekst is van Dirk Troelstra, de broer van …

Het Zeehuis (in 1908 gebouwd)

Het is gebouwd in opdracht van het Armenbestuur van de gemeente Amsterdam; ooit een vakantiekolonie van het Burgerweeshuis, sinds 1962 een natuurvriendenhuis). Rijksmonument, gelegen vlakbij het strand in Bergen aan Zee.

Kampeerterreinen

De Gele Anemoon(1959)

Een gele anemoon is een plant die in Nederland met uitsterven wordt bedreigd en in ons land in het wild alleen voorkomt in Zuid-Limburg waar dit kampeerterrein ligt.

De Grutto(1966)

Een natuurkampeerterrein op een voormalig boerenerf in de weilanden van Midden Delfland tussen Delft en Rotterdam. De Delftse Nivon-afdeling wilde meer dan een halve eeuw geleden graag een eigen terrein. Het inrichten nam twee jaar in beslag en op 27 april 1968 vond de officiële opening plaats. De Grutto is nog altijd te bereiken via het erf van de boerderij aan de Abtwoude 27. Vernoemd naar de grutto, een oer-hollandse weidevogel.

Het Hallse Hull (landgoed Het Hallsche Hull in 1951 aangekocht)

Het landgoed besloeg 9 ha grond met daarop een villa met koetshuis en een kleine boerderij. De kleine boerderij werd verpacht en de grond rond het ABK-huis was in gebruik als landbouwgrond. Op een klein stukje niet gebruikte grond begon men eind vijftiger jaren ook te kamperen. In de loop der jaren is het kampeerterrein gegroeid naar de huidige grootte. De door de pachter niet meer gebruikte landbouwgronden werden omgezet naar kampeerterrein. De naam Het Hallse Hull ging naar het kampeerterrein.Hul betekent (in plaatselijk dialect) verhoging in het veld: het kampeerterrein ligt aanzienlijk hoger dan de omliggende landbouwgronden.

Lettelbert (1974)

Het initiatief voor het kampeerterrein ‘de Hondenhoek’ kwam van de plaatselijke Nivon-afdeling Roden-Leek-Peize die al enige tijd op zoek was naar een geschikte locatie om gezamenlijk als afdeling een kampeerterrein te runnen, toen ter ore kwam dat de gemeente Leek een kampeerpaspoortterrein had aangelegd en daarvoor nog een beheerder zocht.
Oorspronkelijke naam van dit kampeerterrein was‘De Hondenhoek’, maar de vrijwillige beheerders besloten de naam te veranderen in ‚Lettelbert’. De belangrijkste reden voor de naamsverandering was dat nieuwe kampeerders vaak bang bleken dat er veel honden op het terrein zouden zijn. De originele naam was afgeleid van de streek ‘de Hondenhoek’, maar die streek ligt een paar kilometer verderop bij Midwolde. Lettelbert heet nu naar het dorpwaarin het ligt en dat betekent ’kleine buurt’ en heeft ongeveer 200 inwoners.

De Meenthe  (1981)

Kampeerterrein grenzend aan het Meenthebos in de Friese Wouden. Terrein ligt rond een vijver, het voormalige openlucht- of natuurzwembad bij Noordwolde is het Nivon aangeboden door de gemeente Weststellingwef. Het Nivon had daar een goede naam vanwege een hele grote jongerenafdeling met meer dan 300 leden. Meente of Meenthe duidt op gemeenschappelijke weidegronden of op woeste, nog niet ontgonnen gronden.

De Werkgroep Historie Nivon verzamelt materiaal uit het Nivonverleden om voor de toekomst te bewaren.

Voor de locaties van de natuurvriendenhuizen en kampeerterreinen: pagina 25.