Utopieën in tijden van ecologische en sociale crisis
Boekbespreking ‘John Huige: De Draagbare Utopie – Crisisinzicht, Systemen en Veerkracht in een tijdperk van klimaatontwrichting
’
In zijn in oktober verschenen nieuwe boek behandelt voormalig directeur van Nivon John Huige niet alleen de desastreuze gevolgen van klimaatontwrichting en ongelijkheid, maar ook aanzetten voor concrete oplossingen. Schetsen van een meer gewenste inrichting van de maatschappij: Utopieën.
Uit zijn beschrijving van de crisis blijkt duidelijk de Nivon-achtergrond van de auteur: Het gaat over ‘eerlijk en groen’. Hij benoemt een aantal bedreigingen: de ontwrichting van het klimaat, vermindering van biodiversiteit, het opraken van grondstoffen en de afnemende kwaliteit van lucht en bodem. Maar ook de concentratie van de macht bij grote bedrijven en banken – en de overheid die daar steeds meer mee verweven raakt, de toenemende ongelijkheid en de gevolgen van al die ontwikkelingen voor het functioneren van de democratie. Ondanks die opsomming van bedreigingen wil hij niet pessimistisch zijn: “Apathie brengt ons niet verder”. Maar de urgentie is groot.
Veerkrachtige systemen
Hoe dat aan te pakken? In zijn analyse staat het begrip ‘systemen’ centraal. Sociale, ecologische en politieke systemen. Elk van de bedreigingen heeft een systeemkarakter: Ze bestaan uit verschijnselen die in onderlinge samenhang leiden tot ontwikkelingen of gedragspatronen. Het gaat om de samenhang binnen de systemen en tussen de systemen: een buitengewoon complex geheel. Die systemen moeten veerkrachtig zijn.
Veerkracht is het vermogen van een systeem (individu, organisatie, bos, stad, economie) om te gaan met veranderingen en zich verder te ontwikkelen. Het gaat over hoe mensen en natuur in staat zijn schokken en verstoringen – zoals een financiële crisis of de klimaatverandering – op te vangen om te komen tot een situatie die weer enige tijd stabiel is. Veerkracht vergt diversiteit en samenwerking. Daarvoor moeten de ‘bronnen van het kwaad’ worden aangepakt (mitigatie: Bijvoorbeeld de CO2 uitstoot verminderen) en de gevolgen worden opgevangen (adaptatie: Bijvoorbeeld van wateroverlast). Maar ook het falend politiek systeem dat de auteur uitgebreid beschrijft moet op de schop. Belangrijk is dat we leren van wat er gebeurt.
Dat kan je – zoals telkens blijkt – niet aan de markt overlaten. En niet aan een overheid die stuurt op groei van een primitief gemeten nationaal inkomen. Voor politici is de doorgeslagen marktwerking (neoliberalisme) nog altijd de overheersende ideologie. Een ideologie die het allemaal alleen maar erger maakt. In die analyse staat de auteur niet alleen, getuige de recente stroom van kritisch constructieve publicaties over het economisch systeem.
Draagbaar
Niet alles kan en moet tegelijk veranderen. Dat zou niet lukken. Vandaar de deel-utopieën: Behapbare stappen die voor de samenleving ‘draagbaar’ zijn. Het gaat dan om het economisch systeem: af van de groeidwang en alleen investeren in de energietransitie en in circulaire en regionale economie, belasting op toegevoegde C (koolstof) in plaats van op arbeid en betere indicatoren die iets zeggen over onze welvaart. En daarnaast gaat het om democratische vernieuwing (onder andere betrokkenheid van burgers) en solidariteit (verdeling van de arbeid, basisinkomen).
Handvatten
De door de auteur voorgestane systeemveranderingen komen niet vanzelf tot stand. Er zijn nogal wat behoudende tegenkrachten. Deels zitten die ook bij onszelf, want we zijn ‘consumptief verslaafd’ en hebben steeds minder sociale binding. We horen en zien de ernst en de urgentie van de situatie onvoldoende. Er staan ons hoe dan ook enorme veranderingen te wachten, die we niet lijdelijk hoeven te ondergaan. Bijvoorbeeld kunnen we in ronde tafel gesprekken een gedeeld perspectief ontwikkelen en agenderen. De auteur biedt handreikingen door ons zicht te geven op samenhangen. Als we met elkaar in dialoog gaan en ons daarbij oriënteren op de utopieën kunnen we de veerkracht van de systemen vergroten.
De Draagbare Utopie biedt achtergronden bij het dagelijkse nieuws en handvatten voor eigen handelen. Het is geen gemakkelijk boek. Het is ‘duurzaamheid voor gevorderden’, voor wie al gemotiveerd is en meer grip wil krijgen op de samenhangen.
Meer informatie
John Huige: De Draagbare Utopie – Crisisinzicht, Systemen en Veerkracht in een tijdperk van klimaatontwrichting
ISBN: 9789402239867
Verkoopprijs: € 19,50 via Boekscout.nl. Bestellen via de boekhandel kan ook.
John Huige is voormalig beleidsadviseur van de bouwbond NKV, docent aan de Horst, directeur van Nivon en directeur van de PvdA. Hij is lid van het Platform voor Duurzame en Solidaire Economie(PDSE).
Duurzame Donderdagen bij Nivon Arnhem
Nivon heeft geschiedenis geschreven als vereniging die zich heeft ingezet voor – zoals dat ooit heette – volksontwikkeling. Om mensen te helpen hun plaats te vinden in de samenleving. En dat gecombineerd met ontspanning en recreatie. Soms leek het een utopie. Maar zie, nu lijkt het soms alsof alleen de recreatie nog van belang is. Of solidariteit niet meer van belang is en natuurvrienden alleen nog maar hoeven te genieten in een wereld van materiële welvaart. We worden ons steeds meer bewust van de keerzijde: Onze verworvenheden gaan ten koste van te veel. We moeten andere wegen vinden. Wat kunnen we doen voor een duurzame ontwikkeling?
In Arnhem is er elke maand op een donderdagavond een gesprek over; de Duurzame Donderdag. Zo kwam al de energietransitie voorbij wat betreft de technische en sociale ontwikkelingen en wat betreft demogelijkheden van samenwerking in een wijk. John Huige kwam voor een discussie rond zijn pas uitgekomen boek. Wateroverlast en groen bij het onderwerp klimaatadaptatie. Er is nog een bijeenkomst over de (kleinschalige) wijkeconomie met als voorbeeld de Arnhemse wijk Spijkerkwartier en er komt meer. Bijvoorbeeld over circulaire economie en burgerparticipatie, of wat deelnemers of lezers zelf aandragen.
De bijeenkomsten zijn altijd inspirerend. Niemand heeft het antwoord op alle vragen. We ontdekken samen wel van alles. En we hebben oriëntatiepunten, zoals die in de boekbespreking naar voren komen. Er is en blijft een rol voor een vereniging die het debat aanwakkert. Juist dit debat bij Nivon.