Vrouwendag: hoe actueel is Joke Smit?

“Heeft de vrouw dezelfde kansen, rechten en plichten als de man? En: heeft de vrouw evenveel gelegenheid zich als individu te ontplooien als de man?” Deze woorden klinken recent, maar werden uitgesproken in 1967. Een half jaar voor haar historische artikel Het Onbehagen van de Vrouw hield Joke Smit een lezing voor de Rotterdamse afdeling van het Nivon. Ruim vijftig jaar later zijn we weliswaar heel veel verder, maar dat betekent niet dat de emancipatie voltooid is. Op 8 maart is het Internationale Dag van de Vrouw. Aanleiding voor de vraag: hoe actueel is Joke Smit?

Joke Smit zette met haar artikel de tweede feministische golf in Nederland in. In haar lezing voor Nivon.sprak ze haar verontwaardiging uit over de verschillende maatstaven die golden voor mannen en vrouwen, vooral voor vaders en moeders. “Stelt u zich eens voor,” zei ze “dat men tegen een jongen zou zeggen: je moet maar geen arts worden, want dat ongeregelde leven is slecht voor de huiselijke sfeer; of van een zakenman: het is toch maar bedenkelijk dat hij zoveel energie in zijn zaak stopt; hij vlucht weg uit zijn gezin.”

In 1957 maakte de motie-Tenderloo een einde aan het gebruik dat een vrouw in overheidsdienst werd ontslagen zodra zij trouwde. Ook werd zij vanaf haar huwelijk niet meer handelingsonbekwaam geacht. Een flinke vooruitgang. Toch was de maatschappij nog niet bepaald afgestemd op werkende vrouwen, constateerde Smit, met name moeders hadden het moeilijk. “Er komen er vragen als: Is dat wel goed voor de huiselijke sfeer? Vlucht die vrouw niet weg uit een onprettige realiteit? Komen de kinderen niet tekort? Begrijpt u me goed: ik vind het niet absurd dat die vragen gesteld worden. Ik constateer alleen dat ze ten aanzien van huisvaders niet gesteld worden.”

Natuurlijk is er sindsdien veel ten goede veranderd. Vooral een herziening van het belastingstelsel (waardoor werkende moeders niet meer financieel achtergesteld werden), de mogelijkheid van gezinsplanning dankzij de pil, de verbetering van kinderopvang, toegankelijkheid van hoger onderwijs en opkomst van parttime werk zijn doorslaggevende factoren geweest.

Overigens wordt juist dat laatste tegenwoordig vaak als remmende factor op de emancipatie gezien. Atria, kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis, spreekt van een ‘deeltijdklem’: “Door het vele deeltijdwerken, met name door vrouwen, wordt er onvoldoende geïnvesteerd in publieke voorzieningen en regelingen om voltijds werken voor beide partners mogelijk te maken. De samenleving is niet ingericht op de wensen en noden van tweeverdieners.”

Werkende vrouwen zijn zo normaal als wat. Maar het idee dat daarmee de emancipatie is voltooid, kan de kliko in. Hoe actueel is Joke Smit nog? We legden een aantal van haar woorden voor aan Eva de Haan van WOMEN Inc., de vrouwennetwerkorganisatie die kan onderbouwen met feiten en cijfers.

Joke Smit: Dan is er de befaamde kwestie van de gelijke betaling bij gelijke arbeid. Alleen al het feit dat deze gelijke betaling nog een punt is, vijftig jaar nadat men begon te praten over gelijke rechten voor de vrouw, bewijst hoe groot de achterstand van de vrouw nog is.

Eva de Haan: Sinds 1980 is ongelijke beloning wettelijk verboden. Maar nog steeds zien we een loonkloof van 15,5 %. Daardoor lopen vrouwen in hun loopbaan gemiddeld 300.000 euro mis. In veel andere landen is die loonkloof al veel kleiner. Nederland staat op de twintigste plaats in de EU. Vrouwen zijn oververtegenwoordigd in onderbetaalde sectoren, zoals onderwijs en de zorg. Maar zelfs als je die factoren meeneemt, houd je een onverklaarbare kloof over van 6%. Om de loonkloof te dichten is er op 7 maart een wetsvoorstel ingediend waarin geregeld wordt dat bedrijven met minimaal vijftig werknemers moeten bewijzen dat vrouwelijke werknemers hetzelfde verdienen als hun mannelijke collega’s.

JS: Van de zijde van de maatschappij moet er een aantal aanpassingen komen: het is bijvoorbeeld gewenst dat school- en werktijden meer aan elkaar worden aangepast en dat er meer overblijfgelegenheid komt. In Frankrijk zijn al sinds 1875 schoolkantines.”

EdH: Hoewel scholen nu wel overblijfgelegenheid bieden, werken veel aspecten van de maatschappij de ambities van vrouwen tegen. Kinderopvang is nog steeds niet voor iedereen goed geregeld. Het partnerverlof is niet lang geleden uitgebreid naar vijf dagen, nog steeds heel weinig. Dit zorgt ervoor dat de vrouw nog steeds niet dezelfde kansen en plichten heeft als de man.

Daarnaast werken deze systemische omstandigheden ook door op de verwachtingen die wij hebben van vrouwen en mannen. Van vrouwen wordt vaak verwacht dat ze meer zorgtaken op zich nemen en van mannen dat ze de financiële verantwoordelijkheid dragen. 80% van de Nederlanders vindt drie dagen of minder het ideale aantal werkdagen voor vrouwen met jonge kinderen. Maar 35% vindt dat voor vaders van jonge kinderen.

JS: In de periode waarin jongens boeken lezen over ontdekkingsreizigers, spionnen, sporthelden en geleerden lezen hun vrouwelijke soortgenoten ‘meisjesboeken’: histories die onvermijdelijkerwijze uitmonden in een verloving. Daar komt nog bij dat er in meisjeslectuur massa’s surrogaatheldinnen zijn: vrouwen die aIles opofferen om de toegewijde echtgenote of ‘de begrijpende vriendin van een groot man’ te zijn.

EdH: Beelden, waaronder kinderboeken en verhalen, beschrijven niet alleen de werkelijkheid, ze schrijven ook voor hoe deze hoort te zijn. Tegenwoordig zien we nog steeds vaak dat genderrollen in kinderboeken traditioneel verdeeld zijn. Slecht 13% van de moeders in kinderboeken heeft bijvoorbeeld een betaalde baan. Dankzij dit soort beeldvorming krijgen meisjes het idee dat hun ideale toekomst moet bestaan uit het zorgen voor een gezin.

JS: Op het ogenblik geldt nog het axioma dat bij vakanties, bij bijzondere gelegenheden en bij ziekte de vrouw de kinderen opvangt. Waarom eigenlijk? is het niet veel reëler te stellen dat diegene een snipperdag of verlof opneemt die op zijn werk het best gemist kan worden? Waarom zou bij een man alles moeten wijken voor het werk, en zou een vrouw bij iedere gelegenheid alles opzij moeten zetten voor haar gezin?

EdH: Het probleem dat Joke Smit hier aansnijdt is in zekere zin nog steeds actueel. In haar tijd was het vanzelfsprekend dat de vrouw vrij nam van haar werk om voor het gezin te zorgen, nooit de man. Nog steeds zijn zorgtaken binnen het gezin niet eerlijk verdeeld. Vrouwen besteden 1,5 keer zoveel tijd aan zorgtaken als mannen. 58% van de bevolking vindt dat partners zorgtaken gelijk moeten verdelen, maar slechts 10% doet dit.

Veel stellen gaan ervan uit dat het financieel voordeliger is als de man meer blijft werken, ouders maken vaak keuzes op basis van onvolledige financiële informatie. Terwijl een andere verdeling misschien meer tijd en/ of geld kan opleveren.

De WerkZorgBerekenaar van WOMEN Inc. berekent wat financieel de voordeligste verdeling oplevert tussen werk en zorg bij beide ouders.

Op de pagina van BeperktZicht staat meer informatie over beeldvorming.

De hele tekst van de lezing die Joke Smit voor Nivon hield, lees je hier

Tekst: Hester Schaaf