Groen is het nieuwe rood – 1 mei-lezing Merijn Oudenampsen

Er is geen plan B want er is geen planeet B. Langzaam maar zeker dringt deze gewaarwording door onder steeds grotere delen van de bevolking. Waar klimaatverandering lange tijd een abstract vooruitzicht was, iets voor statistici of voor volgende generaties, begint het nu concreet waarneembare vormen aan te nemen. Het ene na het andere temperatuurrecord wordt gebroken. Het afkalven van de ijskappen kan met het blote oog worden waargenomen. Natuurrampen die eens een zeldzaamheid waren, zijn een alledaags nieuwsitem geworden. Orkanen, overstromingen, droogtes, extreme weeromstandigheden teisteren de planeet als evenzovele Bijbelse plagen.

Deze tijd vraagt om een andere politiek. Niet de aloude polderpolitiek van rustig aan dan breek het lijntje niet. Niet de prudente politicus die balans zoekt en niet voor de troepen wil uitlopen. We leven immers in een wereld die niet in balans is.

Scepsis

Wat aan ingrijpen concreet nodig is om deze planeet bewoonbaar te houden, is van ongekende omvang. Het voorkomen dat de opwarming uit de bocht vliegt, vergt een haast revolutionaire verandering van de maatschappelijke orde. Dit zijn niet de bespiegelingen van een radicale utopist, het is gestoeld op wetenschappelijke inzichten. Het beroep op onvermijdelijkheid roept altijd scepsis op in de politiek. Lang is verteld dat globalisering en marktwerking natuurkrachten zijn, en aanpassing onvermijdelijk.

Het klimaat zal het allesoverheersende thema worden van de komende decennia.

We leven immers in een fossiele samenleving, die gebouwd is op de consumptie van fossiele brandstoffen. We leven in een wereld van fossiele politiek, die in het teken staat van krampachtig vasthouden aan wat we hebben, of terugkeren naar een geïdealiseerd verleden, toen de wereld nog heel was (en de moderne architectuur nog niet bestond).

De laatste jaren doet een nieuwe internationale beweging van zich spreken, in een poging het tij te keren. Het speerpunt van haar beleid is de Green New Deal, een ambitieus programma dat sociale- met ecologische doelen verbindt. Dit vanuit de overtuiging dat klimaatbeleid sociaal zal zijn, of niet zal zijn. Het jonge Amerikaanse congreslid Alexandria Ocasia Cortez is het belangrijkste boegbeeld van deze beweging.

Marktfalen

De beweging rond de New Green Deal doet een beroep op ideeën uit de traditie van het democratisch-socialisme. De koppeling tussen groen en rood lijkt anachronistisch, maar is het niet. Klimaatverandering is immers een van de meest vernietigende voorbeelden van marktfalen. Toonaangevende bedrijven wisten al dertig jaar terug dat klimaatverandering gaande was. Zij hebben sindsdien alles in het werk gesteld om effectief beleid te frustreren, met als toppunt het doelbewust financieren van klimaatsceptici.

Ervaringen uit de afgelopen decennia laten zien dat we het verduurzamen van de samenleving niet aan de vrije markt kunnen overlaten. Enkel de overheid kan een dergelijke grootschalige omslag op een sociale en democratische wijze te initiëren en coördineren. Dergelijke grootschalige publieke investeringen, met bijbehorende sociale akkoorden tussen arbeid en kapitaal, kennen we uit de tijd van het keynesianisme en het democratisch-socialisme. Toen waren de New Deal en de verzorgingsstaat het antwoord op het marktfalen van de jaren ‘30. Het is geen wonder dat op die traditie teruggegrepen wordt.

Strijd gestreden

In Nederland kennen we eveneens een lange traditie van democratisch-socialisme, terug te vinden in het werk van Joop den Uyl en Jan Tinbergen. In de jaren ‘70 richtten zij zich al op het vraagstuk van een duurzame, rechtvaardige economische orde. Met het uitplukken van de ideologische veren is deze traditie in de vergetelheid geraakt. Sociaaldemocraten stelden in de jaren ’90 dat de samenleving af was en de strijd gestreden. Wim Kok stelde dat de tijd van grote verhalen voorbij was. Deze ‘Derde Weg’ presenteerde zich als vernieuwend, maar feitelijk was het een behoudende politiek, waarin het streven naar verandering werd opgegeven.

De samenleving is niet af. We staan voor een grote opgave. De strijd voor een bewoonbare planeet en een rechtvaardig klimaatbeleid is nog lang niet gestreden. Het pleidooi voor radicale vernieuwing is het fundament van het progressieve denken. Het is tijd voor links om dit op te nemen.