Eigenaardig dat men er zelf eten klaar kan maken …..

Tekst: Sjoerd Kemeling

Natuurvriendenhuis L.M. Hermanshoeve in Meddo

Net verhuisd naar Winterswijk, nu zo’n vier jaar gelden, ontdekte ik dat er in de jaren dertig van de vorige eeuw hier vlak bij een Natuurvriendenhuis stond in Meddo: de L.M. Hermanshoeve. 

De natuurvriendenhuizen in Nederland hebben een geschiedenis die terug gaat naar 1929 het jaar waarin het eerste Nederlandse natuurvriendenhuis (in Bornerbroek) gereed is. Vanaf dat jaar komen er in een rap tempo natuurvriendenhuizen bij. In 1933 beschikt het IvAO (Instituut voor Arbeiders Ontwikkeling’) de voorloper van de Natuurvrienden, al over vijf huizen. In Gelderland stond er al een bij Ede.

Het bestuur van het Instituut wil het huizenbezit uitbreiden. Begin mei 1933 meldt dagblad Het Volk dat, in dezelfde vergadering waarin werd besloten tot aankoop van een stuk grond in Wijk aan Zee voor de bouw van een huis daar, is besloten tot het verwerven van een boerderij bij het Gelderse Meddo: de Hermanshoeve. Het bestuur was getipt door de Winterswijkse afdeling van het IvAO.
De Hermanshoeve maakte deel uit van een groter complex, een Scholtengoed aan de Geldereschweg. Het Instituut huurde de hoeve van de familie Tenkink.

Eigenaardig

Meteen werd er hard gewerkt want op 17 mei van dat jaar meldt de Graafschapbode al dat het gebouw op zondag 21 mei in gebruik zal worden genomen ….. ’waarbij pl.m. 4 hectare bos als wandeloord wordt toegevoegd. Het zal de naam dragen van “L.M. Hermanshoeve”. Hier kunnen families rustig hun vakanties doorbrengen. Het eigenaardige van deze stichtingen is wel dat men er ook zelf eten kan klaar maken. Door een klein bedrag te betalen, heeft men de beschikking over het fornuis en eetgerei en wat daarbij verder nodig is.’ En verder staat er in het krantenbericht: ’De leden van het Instituut voor Arbeidersontwikkeling hebben allen belangeloos medegewerkt om alles op tijd klaar te krijgen. Alles in vrije tijd. De heer L.M. Hermans, waarnaar de hoeve is genoemd, zal a.s. zondag met zijn echtgenote de opening bijwonen.” En zo geschiedde. Hermans en zijn vrouw kwamen uit Arnhem per trein aan in Winterswijk. De hele lokale socialistische zuil was uitgelopen om hen te verwelkomen. Het IvAO met de Natuurvrienden, de Arbeiders Jeugd Centrale, de Arbeiders Sportbond, zangkoor Herleving en nog wat loslopende SDAP’ers. Vervolgens ging het echtpaar Hermans, verscholen achter de diverse vaandels, per koets richting Meddo. Om 12.00 uur was de officiële opening gepland van de hoeve incl. 4 ha bos. Dat zal wel wat later geworden zijn, want Hermans kwam pas om 11.23 uur aan bij het Gols-station.
Bezoekers uit Winterswijk konden voor 25 cent met een speciale bus om 10 uur vanaf de markt naar Meddo en als ze ook nog een broodmaaltijd a 30 cent wilden nuttigen, hadden ze dat vooraf kenbaar moeten maken aan de broodbezorger van coöperatie de Dageraad.

Tien sprekers

De vele belangstellenden kwamen van heinde en ver. Het geduld van al die aanwezigen zal danig op de proef gesteld zijn. Er waren maar liefst tien sprekers. Gelukkig hadden ze er prachtig weer bij. Als eerste spreker opende de voorzitter van het IvAO in Winterswijk G.J. Nijhuis de lange rij.
Tussen 1 mei en 20 mei was er door de vrijwilligers hard gewerkt om alles in orde te maken.
 Hij overhandigde mevr. Tenkink een bos bloemen als waardering voor de prettige samenwerking. 
Jan van Arkel sprak als lid van het Centraal Bestuur van het IvAO. In zijn toespraak dankte hij coöperatie de Dageraad voor de hulp van de totstandkoming van e.e.a. Daarna sprak Aaron van Dam, directeur van de Dageraad. Van Dam kende Hermans vanuit de SDAP en bemiddelde bij de verwerving van de hoeve. Hij spreekt als wethouder, omdat de burgemeester verhinderd was. Hij hoopt dat dit natuurvriendenhuis, tezamen met het nieuwe strandbad Winterswijk aantrekkelijker zal maken voor het Vreemdelingenverkeer.
 Het doet van Dam veel genoegen dat de heer Hermans en diens echtgenote aanwezig zijn. 
Dat dit werk tot stand is gebracht is indirect het resultaat van de arbeid van de heer Hermans, die zijn leven heeft gewijd aan de opheffing (de verslaggever van dienst zal wel “verheffing” hebben bedoeld – SK) der arbeiders. Aan het eind sprak de heer L.M. Hermans zelf. Hermans wist hoe het hoorde en hield een kernachtige, van humor doordrenkte speech. Vervolgens bood hij de Natuurvrienden een envelop met inhoud aan.


Rooke

Ook de onderwijzer en tekenaar Jaap Rooke kwam op de Hermanshoeve. Het museum in Winterswijk beschikt over een flinke collectie prachtige tekeningen van zijn hand. Voornamelijk portretten van van Winterswijkers. En ……. hij was lid van het IvAO in Winterswijk. Hij was er jaren secretaris en waarschijnlijk ook waarnemend voorzitter.
 Rooke verzorgde niet alleen de notulen maar hield ook inleidingen voor het Instituut tijdens bijeenkomsten in de Dageraad en hij was in 1933 de organisator van een van de familiedagen op de Hermanshoeve. Jaap toonde zich een vroege natuurbeschermer. Citaat uit een artikel uit 1933 dat verscheen in Toorts, ’Getracht moet worden liefde voor de natuur op te wekken …… De beschermende niet de schennende hand dient te worden uitgestrekt.’ Er werd naar aanleiding van Rooke’s causerie nog uitgebreid gesproken over idealisme. “Want natuurvrienden zijn”, om met Rooke te spreken, “voor alles vrije mensen en praktische idealisten”.
 Rooke droeg tot slot voor van Herman Gorter: O vrij te zijn.

Film

De hele dag werd, uniek voor die dagen, gefilmd door de Winterswijkse fotograaf te Hofstee. Een aantal weken later werd het resultaat vertoond aan leden van het IvAO en de Natuurvrienden tijdens een propagandabijeenkomst in het Volksgebouw. Deze film is gelukkig bewaard gebleven en in het bezit van Vereniging Het Museum in Winterswijk. Een aantal jaren geleden is de filmspoel, als ware het een zeldzame bluesplaat, uit een vuilcontainer gevist – mededeling van Willy Eijkman, oktober 2016.

Autobusmaatschappij

De Graafschap opende vanaf 1 augustus 1933 een nieuwe lijn. Er werd ook gestopt bij de Hermanshoeve. Niet alleen de busmaatschappij, maar ook de middenstand uit Winterswijk hoopte een graantje mee te pikken van de vestiging van en Natuurvriendenhuis binnen de gemeentelijke grenzen.

Zo verscheen er in de Reisgids van de Natuurvrienden een aantal advertenties, onder meer van Walhof. Die firma wilde de leden wel per luxe wagen en bus tegen een billijk tarief naar de Hermanshoeve brengen. Ik denk niet dat dat veel klandizie heeft opgeleverd.

Groentehandelaar J.G. Schoppers uit de Bloemstraat liet weten te leveren aan de L.M. Hermanshoeve en Tjeerd Raven van de Scholtenenk vroeg zich af of het de Natuurvrienden wel bekend was dat hij het beste adres was voor tabak, sigaren en sigaretten en dat hij tevens beschikte over een ruime sortering pijpen. Die natuurvrienden waren dan wel van de blauwe knoop, maar een rokertje sloegen ze blijkbaar niet af.

Roode Duivel Hermans

Maar wie was nou die L.M. (Louis) Hermans (1861)? Er doen de wildste verhalen over die man de ronde en, ik zal u niet teleurstellen, die zijn bijna allemaal waar. Want we hebben hier te maken met de Roode Duivel, op 21 mei 1933 in hoogsteigen persoon afreisde naar Meddo. De Roode Duivel, zo heette in elk geval het anarchistische blaadje dat door hem werd volgeschreven en waarin kapitalisten en klerikalen belachelijk werden gemaakt. In 1896 draaide hij voor een half jaar de bak in, omdat hij opzettelijk prinses Wilhelmina en haar moeder Emma had beledigd. Na zijn vrijlating werd Hermans door zijn makkers gehuldigd in het Paleis voor Volksvlijt in Amsterdam. Hij kwam uit dezelfde politieke hoek als Domela Nieuwenhuis en maakte ook een tijdje deel uit van de redactie van Recht voor Allen, het door Domela opgerichte blad van de Sociaal Democratische Bond. Hermans schreef veelvuldig opstandige gedichten en versjes. Luister voor de aardigheid eens naar Dominee, nee dominee daar doen wij niet aan mee, gezongen door Jenny Arean & Adèle Bloemendaal. Hij had humor, kon spotten als de beste en was, wellicht daardoor, een veelgevraagd spreker. Louis Hermans was sinds 1882 politiek actief. Eigenlijk belichaamt hij de ontwikkeling binnen de hoofdstroom van het socialisme in Nederland. Als anarchist verzette hij zich eerst nog fel tegen de oprichting van de SDAP in 1894. Hij maakte de oprichters, waaronder Troelstra, op zijn eigen wijze subtiel uit voor alle soorten rotte vis. Geleidelijk aan veranderde hij van inzicht en trad in 1898 toch toe tot de SDAP. Die partij zou hij tot aan mei 1940 dienen op tal van posities. Hij was betrokken bij de vorming van vele SDAP-afdelingen in Zuid-Holland, maar ook bij de oprichting van coöperatie Voorwaarts, gevestigd in een door Berlage ontworpen pand aan de Slaak (in 1940 verwoest bij het bombardement). In die periode publiceerde hij regelmatig in sociaal democratische tijdschriften als het Zondagsblad en het satirische De Notenkraker. Ook maakte Hermans deel uit van het partijbestuur, samen met de eertijds door hem vervloekte Troelstra en Vliegen. Hij was lid van de Tweede Kamer (1918-1921) en van de Eerste Kamer (1925-1937) en zat van 1909 tot 1939 in de Gemeenteraad van Arnhem, was daar een periode wethouder en maakte een aantal jaren deel uit van de Provinciale Staten van Gelderland. Als Eerste Kamerlid bemoeide hij zich ondermeer met demonstraties tegen de Vlootwet. Hij overleed in 1943. Na de oorlog werd er een monumentje voor hem geplaatst op de begraafplaats Moscowa in Arnhem. (gesloopt in de jaren ’90).

Sluiting

In de winterperiode was de Hermanshoeve gesloten omdat er geen verwarming was. Ieder voorjaar werd de hoeve dan weer feestelijk heropend. Met enige regelmaat werden er activiteiten georganiseerd door de sociaal-democratische beweging van Winterswijk. Vaak met medewerking van de AJC, Sportbond, zangkoor Herleving e.d. en soms met een koor, bestaande uit mannen die betrokken waren bij Natuurvriendenhuis Den Broam in Buurse. Deze “Den Broam-Boys” werden in de Graafschapbode verhaspeld tot “The Brown Boys”, ook een mooie naam.

Na vijf jaar sloot de Hermanshoeve haar deuren al weer wegens het gebrek aan overnachtingen. De ligging was weliswaar fraai, maar te afgelegen om er zo maar een weekendje naar toe te gaan. De exploitatie kwam destijds gewoon niet rond en de huur werd opgezegd. Een oude Rotterdamse natuurvriend vertelde me ooit: “Je denkt toch niet dat wij in de crisistijd helemaal vanuit hier naar de Achterhoek met vakantie konden. Oostvoorne was nog net aan te fietsen.”

De Hermanshoeve staat er nog: op de Geldereschweg en inmiddels ook op de monumentenlijst. Maar dan als voormalige spin- en weefhuis. Het is van cultuurhistorische waarde vanwege de bestemming van het complex als scholteboerderij, die verbonden is met de economische, agrarische en sociale geschiedenis van Winterswijk. Het dichtstbijzijnde natuurvriendenhuis was toen Den Broam in Buurse en dat is het nog steeds.

Bronnen

• De Toorts , ledenblad van het IvAO, jaargangen 1933-1939
• Reisgidsen De Natuurvrienden 1933, 1934, 1935 , 1936, 1937 , 1938, 1939
• Winterswijk in oude films, uitg. Het Museum, 1989
• De rode pionier – Dick Linders, uitg. Calbona 2016
• De geschiedenis van De Roode Duivel – Harry Hendriks in Engelbewaarder Winterboek 1979
• Van Roode Duivel tot rode wethouder – Stef Ketelaar in Arnhems Historisch tijdschrift juni 2015
• Gij zijt kanalje – Jaap van de Merwe, uitg. A.W. Bruna & Zoon 1974
• Diverse krantenartikelen, ingezien via Delpher