City of Hope – Er gloort hoop voor Srebrenica
Op een paar heuvels afstand van het noodlottige provinciestadje Srebrenica, waar we allemaal om verschrikkelijke redenen van gehoord hebben, ligt het hoopvol stemmende gehuchtje Kasapić, waar we allemaal om fantastische redenen van zouden moeten horen. Het is één van de talrijke oorden waar het project ‘City of Hope’ zijn vleugels uitgeslagen heeft.
Het pas gegraven kanaal voor de stroom opwekkende watermolen
Verspreid over het gemeentegebied van Srebrenica heeft de daar geboren, maar in Italië getogen Irvin Mujčić een hoopgevende poging ondernomen om de streek meer te laten zijn dan een afgrijselijke gebeurtenis in de wereldgeschiedenis. Samen met een groep (deels na de oorlog teruggekeerde) inwoners wil hij de wereld te laten zien dat Srebrenica ook vreugde en plezier biedt. Maar ook willen zij de inwoners hiervan overtuigen en laten blijven.
Juist toen Irvin wilde terugkeren naar zijn geboortegrond om wandeltochten aan te bieden, ontmoette hij bij toeval leden van de Italiaanse natuurvrienden die hem met hun concept bekend maakten. Hiermee werd de grondsteen gelegd voor de oprichting van de Bosnische tak van NFI, met een eigen karakter en andere accenten dan bijvoorbeeld Nivon of de Italiaanse natuurvrienden.
Heilzame wateren
De vereniging Prijatelji Prirode Oaza Mira (natuurvrienden – oase van vrede/rust) ziet haar voornaamste taak in de (socio-)economische heropleving van de regio rondom Srebrenica, die voor de Bosnische oorlog, dankzij de heilzame wateren, toeristen van heinde en verre trok. Maar volgens Irvin reikt de opzet van het project verder dan alleen economische voorspoed door middel van duurzaam toerisme. Even belangrijk is de culturele uitwisseling tussen de inheemse bevolking en de bezoekers vanuit de hele wereld. Uiteraard is een bezoek aan het herdenkingscentrum in Potočari om van de geschiedenis te leren van enorme waarde; in Irvins visie gaat dit evenwel gepaard met de kennismaking met de mensen die het heden van Srebrenica vormen en de echte omgeving zoals die nu bestaat.
Om dit te bereiken werkt Irvin, spil van het project en voorzitter van de vereniging, nauw samen met plaatselijke gastgezinnen. Zo verzorgen deze families verrukkelijke lokale maaltijden – evenals eventuele overnachtingen – voor de deelnemers van de trektochten en voor bezoekersgroepen van het herdenkingscentrum. Daarnaast worden boerengezinnen in de omliggende dorpen ‘s zomers bijvoorbeeld ondersteund door vrijwilligers die zich bij Irvin aangemeld hebben.
Momenteel vindt de verwezenlijking plaats van een zogenaamd ‘etno selo’ (een aantal op traditionele wijze gebouwde huisjes). In het dal, omkaderd door een riviertje, worden vijf huisjes gebouwd waarin zowel grotere groepen als gezinnen vakantie kunnen vieren. Ook staan er een recreatieruimte en een openluchttheater op de planning. Deze zullen onder andere dienen om kunst- en cultuurworkshops en zomerkampen aan te bieden, onder meer voor de kinderen uit het weeshuis van Tuzla. Ook zijn er – geïnspireerd door het concept van de Italiaanse natuurvrienden – langs de wandelroutes geplaatste berghutjes voorzien.
Zomaar een dag in Srebrenica
Ik sta vroeg op, want zou om 10 uur bij het museum zijn en ik voel de aandrang om me aan mijn woord te houden, als Nederlander. Irvin was ‘s avonds laat weer huiswaarts gekeerd en had mij in de liefdevolle handen van het gastgezin achtergelaten, dat me gedurende de avond al had laten genieten van de Bosnische gastvrijheid: veel börek, veel koffie en nog meer vreugde, interesse en gesprekken.
Mijn ontbijt bestaat uit koffie op zijn Bosnisch, börek en de Oslobođenje (bevrijding). Opgewekt over het Bosnische levensgenot drentel ik naar de taxiplek om flink afgezet te worden – ook al spreek ik opzettelijk de chauffeur aan die me gisteren ook rondgekoetst had, toen ik nog met Irvin was. Maar hij delegeert me aan een collega die het vijfvoudige van de ritprijs in zijn zak steekt. Misschien omdat ik Nederlander ben en hij Bosniak en vol wrok om wat hem en de zijnen is overkomen; misschien omdat ik Nederlander ben en hij Servisch en ook vol wrok, maar dan omdat hij en de zijnen als schuldigen beschouwd worden; misschien is het ook allemaal simpelweg mijn verbeelding en is het gewoon omdat ik een toerist ben en geen stennis ga schoppen over een beetje kleingeld.
Uitzicht op Srebrenica
Frustratie en verdriet
Mijn bestemming is het herdenkingscentrum te Potočari en mijn gedachten zijn daar al, bij de volkerenmoord en ‘the Failure of the International Community’ zoals de expositie heet. Het gebouw ken ik al uit reportages over de genocide. Ik neem de tijd om alles te bekijken. Wat kan ik erover zeggen? Vermoedelijk genoeg – dat zou Bernis beamen, wiens familie grotendeels uitgeroeid is door de Servische troepen en die in armoede is opgegroeid.
Bernis ontmoette ik de vorige middag. Hij kwam olijk aangeschoven, Italiaans pratend en gebarend tegen Irvin, en ging ervan uit dat ik ook Italiaans was. Maar de teleurstelling kon niet groter zijn, mijn nationaliteit trof hem onvoorbereid. Vol wrok, frustratie, onplaatsbaar, onaanvaard(baar) verdriet, wantrouwen, gevoelens van vernedering en veronachtzaming vertrokken zijn ogen. Hij begon heftiger dan hij bedoelde; hij voelde zich betrapt, blootgesteld in zijn kwetsbaarheid, en wilde dat compenseren. Nederlanders haatte hij. Niet de mensen persoonlijk, maar wat ze voor hem symboliseren: de verzakende staat, de huichelachtige politici, de feestende soldaten, die hem en de zijnen in de steek gelaten hebben. Hij liet zijn tong de vrije loop, verontschuldigde zich voor zijn mening, is open en direct, uit zijn woede en frustratie – en indirect ook zijn verdriet.
Hij weet waar hij het over heeft – door de jaren heen heeft hij met Irvin samengewerkt en zich voor verschillende organisaties ingezet; hij weet wie wat gedaan en (toe)gezegd en juist niet gedaan heeft; wie wie heeft laten vallen en nog steeds of alweer laat stikken; hij weet waarom hij de internationale gemeenschap wantrouwt, want ook na de oorlog heeft deze steken laten vallen, en ook weet hij dat de Nederlanders – meegerekend het gebrek aan mandaat en uitrusting – verzaakt, angstvallig hun eigen hachje gered en zich achter regels verscholen hebben. Wat kan ik erover zeggen?
De kloof van Drina, waarnaartoe Irvin wandeltochten organiseert
Tijdreis
Bernis had er overigens – ook al was hij pas aangeschoven toen we al uitgegeten waren – op geïnsisteerd dat hij mijn maaltijd en drankje betaalde en dat hij ons een lift gaf naar het herdenkingscentrum. De openingstijden hadden we verzuimd vanwege het lange gesprek, de reden ik deze ochtend opnieuw langsging.
Nadat ik met de taxi teruggereden was naar Srebrenica, was het tijd voor een tijdreis. Vanuit het vriendelijke pensionnetje kwam ik meteen op de helling naar de Crni Guber om vooroorlogse glorietijden te herbeleven, toen Srebrenica een verdienstelijk kuuroord was en het volk zich hier aan de geneeskrachtige watertjes laafde. De heilzame route is nog redelijk geplaveid; de informatievoorziening aardig op orde en de behandeling een belevenis. Het verteringswater – rijk aan ijzer en zuur van smaak –kalmeerde mijn buik daadwerkelijk van de overdosis aan gastvrijheid; en ook het verjongingswater werkte wonderen; maar het sinuswater tegen mijn bijholteontsteking was een uitdaging en ik vreesde een kwartier lang voor het voortbestaan van mijn brein.
Om bij te komen beklom ik even later de midstads gelegen heuvel om de oude burcht te bekijken. Na een gemakkelijke wandeling wachtten me een adembenemende rondblik over de vallei en de omringende bergen. De zon scheen, zoals elke dag in Srebrenica, het landschap was van de bovenste plank. Srebrenica – waarom ook niet?
De vallei en de huisjes van het Etno Selo
Tekst en foto’s: Fonger Huisman